ارامنه ی ایران

ارامنهء ایران

ترجمه ، توضیحات و اضافات از گارگین فتائی

ارامنهء ایران که به ایراناهای Iranahye به ارمنی Իրանահայ یا پارسکاهای Parskahye به ارمنی Պարսկահայ نیز معروفند شهروندان ایرانی با اصل و ریشهء ارمنی می باشند . تعداد آنها حدود 100000 نفراست که عمدتاً در تهران و جلفای اصفهان زندگی می کنند . ارامنهء ایران در مدرنیزه کردن ایران در قرون نوزدهم و بیستم بسیار فعال بوده اند . بعد از انقلاب ایران تعدادی از ارامنه به دیاسپورای ارمنی در آمریکای شمالی و اروپای غربی مهاجرت نمودند . امروزه ارامنه ، بزرگ ترین اقلیت مسیحی ایران محسوب می گردند .

تاریخ اولیه

در کتیبهء بیستون در 515 پیش از میلاد ، داریوش بزرگ هنگام توصیف فتوحاتش به طور غیر مستقیم تاکید می کند که اورارتو و ارمنستان به یک معنی است .  ارمنستان به مدت طولانی یکی از ساتراپ های امپراطوری پارس بود و در این مدت روابط ارمنیان و پارسیان صمیمی بوده است .

تا پیش از قرن سوم فرهنگ هیچ همسایه ای به اندازه پارسیان در زندگی ارامنه نفوذ نداشته است . آنها در تعدادی از کاراکتر های فرهنگی و مذهبی با هم سهیم بوده و ازدواج بین اشراف و نجبای ایران و ارمنی معمول و رایج بوده است. تغییر کیش ارامنه به مسیحیت در 301 میلادی آنها را از پارسیان که عمدتاً زرتشتی بودند دور و جدا ساخت و تغییر کیش پارسیان در قرن هفتم به اسلام بر این دوری تعمیق بخشید .

در قرن یازدهم میلادی ترکان سلجوقی هزاران تن از ارامنه را به آذربایجان ایران رانده و عده ای را به عنوان برده فروخته و از عده ای به عنوان صنعت گران و تجار کارکشیدند . بعد از فتح ایران توسط مغول ها در قرن سیزدهم میلادی تعدادی از تجار و صنعت گران ارمنی در ایران در شهرهای مرزی ارمنستان تاریخی نظیر خوی ، ماکو ، مراغه ، ارومیه و بویژه تبریز اقامت گزیدند .

گر چه ارامنه دارای تاریخ طولانی تعامل با ایرانیان می باشند ولی جامعهء ارامنهء ایران وقتی پدیدار شد که شاه عباس  ده ها هزار نفر از ارامنه را در اوائل قرن هفدهم از نخجوان به منطقه ای از اصفهان که جلفای نو نامیده شد و برای سکونت ارامنه ایجاد شده بود اسکان داد . ایران به سرعت ، چالاکی و مهارت ارامنه را در تجارت به رسمیت شناخت و جامعه ارمنی در توسعهء اقتصادی و فرهنگی ایران نقش فعالی داشت .

بورواری Bourvari  به ارمنی  Բուրւարի مجموعه ای از روستاهای ایران مابین شهرستان خمین در استان مرکزی و شهرستان الیگودرز در استان لرستان است . ارامنهء ساکن این منطقه (همچون سایر مناطق روستا نشین)  کسانی بودند که بالاجبار از سوی شاه عباس صفوی در طی جنگ ایران و عثمانی به این منطقه آورده شده بودند [1] .

قرن بیستم

در قرن بیستم ،  ایران یک مرکز عمدهء زندگی ارمنی بود . تا پایان قرن نوزدهم حدود 300000 ارمنی در ایران زندگی می کردند . حرکت ها و جنبش های سیاسی ارامنه راهی را در جهت پناه آوردن از دست پلیس تزاری و ترکی به ایران باز کرد . قتل عام های ارامنه در اواخر قرن نوزده و اوائل قرن بیستم ارامنهء بیشتری را به قسمت شمال غربی ایران کشانید .

انقلاب 1905 روسیه تاثیر زیادی بر شمال ایران گذاشت و در 1906 آزادی خواهان و انقلابیون ایرانی با تعدادی از ارامنه پیوستند و تقاضای یک قانون اساسی برای ایران را کردند .  در 1909 انقلابیون پادشاه را مجبور به محدود کردن اختیاراتش کردند . نقش یگان نظامی ارمنی تحت فرمان رهبرانی چون یپرم خان Yeprem Khan و کری Keri در انقلاب مشروطیت ایران ، مستند است

هزاران تن از ارامنه در طی نسل کشی ارامنه به ایران گریختند سپس مهاجرت ها و پناهندگیها از اتحاد شوروی ادامه یافته و جمعیت ارامنه را تا سال 1933 افزایش داد . حتی وضع به گونه ای شد که زمانی قصد بر این بود که مرکزیت پاتریارکی ارمنی از اجمیادزین ارمنستان به دیر تادئوس مقدس در نزدیکی ماکو در شمال غربی ایران انتقال یابد .

در تاریخ معاصر ایران ، ارامنه فرصت های وسیعی برای پیشرفت به دست آوردند و آنها در هنر ، علوم ، اقتصاد و بخش های خدماتی  عمدتاً در تهران ، تبریز و اصفهان که از مراکز عمدهء ارامنه بود موقعیت های مهمی کسب نمودند[2] .

کلیساها ، مدارس ، مراکز فرهنگی ، کلوب های ورزشی و انجمن های ارمنی ایجاد شده و رشد کردند و ارامنه دارای سناتور و نمایندهء مجلس بودند. 300 کلیسا و 500 مدرسه و کتاب خانه های ارمنی برای جامعهء ارمنی خدمت می کردند

ارامنه همچنین کتاب ها ، مجلات ، و روزنامه های متعددی چاپ کردند که یکی از آنها که تا امروز هم باقی مانده روزنامه ء آلیک Alik است

بعد از انقلاب اسلامی ایران ، مشکلاتی چون  جنگ ایران و عراق و مشکلات اقتصادی بر کل جمعیت ایران و از جمله بر اقلیت ها که بیشترین تعداد آنها را ارامنه تشکیل می داند اثر گذاشت . در طی جنگ تعدادی از ارامنه در ارتش خدمت نموده و عده ای نیز به شهادت رسیدند .

دولت هایی که در ایران بوده اند خود را با ارامنه تطبیق داده و ارامنه به حفظ مدارس ، ورزش گاهها و کلیساهای خود ادامه می دهند . فروپاشی شوروی ، مرز مشترک با ارمنستان و موافقت نامه های سیاسی و اقتصادی بین ایران و ارمنستان ،  افق جدیدی را برای ارامنهءایران گشوده است . ایران همچنان به عنوان یکی از شرکای عمدهء تجاری ارمنستان باقی مانده است و ایران به تسهیل و ازبین بردن مشکلات ناشی از محاصرهء اقتصادی ارمنستان توسط آذربایجان و ترکیه کمک کرده است و این کمک ها شامل محصولات مصرفی مهم که از طریق سفرهای هوایی قابل دسترسی هستند و نیز منابع انرژی ( نظیر نفت وبرق) می گردد . اقلیت ارمنی باقی مانده در جمهوری اسلامی ایران هنوز بزرگ ترین جامعهء مسیحی موجود در ایران است و بعد از ارامنه آشوریان قرار دارند. ارامنهء باقی مانده در ایران ، قدرت مند ترین اقلیت دینی در ایران می باشند . آنها دارای دو نماینده در مجلس می باشند .

فرهنگ و زبان

علاوه بر کلیساها و باشگاههای جداگانه ، ارامنه یکی از معدود اقلیت های زبانی با مدارس خاص خود در ایران می باشند .

زبان ارمنی مورد استفاده در ایران یک وضعیت منحصر به فرد را داراست. معمولاً دیاسپورای سنتی ارمنی در جهان  که از امپراطوری عثمانی آمده و به خاورمیانه ، اروپا و آمریکا مهاجرت نمودند ، لهجهء ارمنی غربی را که مورد استفاده در ارمنستان غربی در عثمانی است به کار می برند ولی لهجهء ارامنهء ایران تغریباً لهجهء جمهوری ارمنستان است و به لهجهء ارمنی شرقی که بسیار به لهجهء جمهوری ارمنستان شبیه است تکلم می کنند .

ولیکن ارامنه ایران  در دوری تاریخی ناخواسته از ارمنستان شرقی  ، روش املانویسی سنتی ارمنی موسوم به املا نویسی ماشتوسین Mashdotsian orthography را به کار می برند در حالی که در ارمنستان ، روش املانویسی اصلاح شده موسوم به املانویسی  آبقین Abeghian orthography را که در زمان ارمنستان شوروی کاربرد داشت به کار می گیرند [2] .

نکتهء قابل توجه در  خصوص ارامنهء ایران این است که علیرغم حفظ هویت فرهنگی و زبان ملیشان ، ارامنهء ایران دارای یک حس وطن پرستی ایرانی             می باشند .

مذهب

ارامنه در سال 301 میلادی به عنوان اولین ملت ، دین مسیح را پذیرفتند . اکثر ارامنه پیرو کلیسای حواری ارمنی که خود شاخهء مستقلی از کلیسای ارتودکس است می باشند . در ایران نیز اکثر ارامنه  پیرو کلیسای حواری ارمنی می باشند ولی تعدادی از آنها نیز تابع کلیسای کاتولیک و پروتستان و شاخه های گوناگون این دو کلیسا می باشند و کلیساهای هر سه شاخهء عمدهء مسیحیت در ایران فعالیت می کنند .

کلیسای حواری ارامنه ایران ، خود شامل سه شورای خلفیفه گری است . شورای خلیفه گری ارامنه آذربایجان که مقر آن در تبریز است و ارامنهء شمال غربی ایران را پوشش می دهد ، شورای خلیفه گری ارامنه تهران که ارامنه تهران و شمال ایران را تحت پوشش دارد و شورای خلیفه گری ارامننه اصفهان که ارامنه اصفهان و جنوب ایران و نیز شبه قاره هند را پوشش می دهد .

البته خلیفه گری ایران خود پیرو حوزه اسقفی سیلیسی در بیروت لبنان می باشد

زیرنویس

1: نویسنده تنها روستاهای بورواری را مثال زده در حالی که سایر روستاهای

ایران نظیر روستاهای ناحیه فریدن اصفهان ، روستاهای ناحیه کزاز در اراک و سایر مناطقی که روستا نشینان آنها از ارامنه بودند هم چنین وضعی داشتند البته نباید فراموش کرد که تمامی ارامنهء ایران را شاه عباس به داخل ایران نیاورده بلکه عده ای هم از قربانیان و بازماندگان قتل عام ارامنه توسط دولت عثمانی می باشند .

2: بسیاری از مظاهر تمدن و صنعت در دنیای مدرن را ارامنه به ایران آورده اند و بسیاری از نهادها و پدیده های صنعتی و مدرن دنیای کنونی را برای اولین بار ارامنه وارد ایران کرده اند نظیر سینما ، فیلم ، دوربین عکاسی و غیره و درسایر موارد نظیر معماری هم سرآمد بوده اند .

3: البته روش املانویسی ارامنهء ایران با توجه به اینکه ساخته و پرداختهء سردمداان داخل شوروی نبوده لذا در معرض تردید و اتهام سیاست بازیهای حزبی در شروری نبوده و به نظر می رسد که این شیوهء املانویسی با توجه به قدیمی بودنش بکر تر و پاک تر باشد .

منابع

1 en.wikipedia.org/wiki/Iranian_Armenians

2 http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=Iran

3 ARMENIAN POPULATION IN THE WORLD

4Armenian Iran history

5 M. Canard: Armīniya in Encyclopaedia of Islam, Leiden 1993.

6 Armenians in Iran

7 Sarkis Cathedral, Tehran - Lonely Planet Travel Guide

8 Uga.edu News

9Pay vand news

10 Edmon Armenian history